In de zorgketen wordt veel gesproken over samenwerken. Google geeft in ieder geval ruim 9 miljoen zoekresultaten. Dat is ook volstrekt logisch want alleen door een goede samenwerking kan het belang van de client goed gediend worden. Met ruim 87 miljard aan zorgkosten is de zorg de op één na grootste kostenpost van de overheid. Een belangrijke reden om in te zetten op kostenbeheersing. De vraag is echter of er wel zo goed wordt samengewerkt in de zorgketen om die kostenbeheersing te realiseren. Samenwerken met daarin een goede belangenafweging van alle spelers in de keten, gedeelde uitgangspunten en een streven naar een win-win situatie?  Vooralsnog zie ik meer de gebruikmaking van macht dan dat er sprake is van professioneel samenwerken.

Marktwerking

Het toverwoord was en is marktwerking. Een gereguleerde marktwerking waar voorwaarden aan verbonden zijn. Zo moet er sprake zijn van een goede en verantwoorde kwaliteit van de zorg, van betaalbare zorg en van beschikbaarheid van zorg voor iedereen, ongeacht leeftijd, gezondheidstoestand of inkomen. Om aan de genoemde voorwaarden te voldoen is de bijdrage van alle spelers in de keten van belang, wat een professionele samenwerking veronderstelt.

Samenwerken

Maar hoe logisch samenwerken in dit geval ook lijkt; dit blijkt in de praktijk toch vaak anders uit te pakken. Het woord samenwerken wordt weliswaar te pas maar zeker ook te onpas gebruikt onder de noemer van het belang van de client. En daar kan, natuurlijk, niemand het mee oneens zijn. Opvallend is dat er weinig gesproken wordt over de individuele belangen van alle partijen in de keten terwijl die belangen er wel degelijk zijn. Samenwerken in ketens heeft vaak als kenmerk dat alle ketenpartijen proberen hun eigen belang te maximaliseren. Als de macht dan vooral geconcentreerd zit bij één partij, dan is de uitkomst te voorspellen. In het geval van de zorgketen ligt de macht primair bij de verzekeraars. Macht die zij ook gebruiken. Omzetplafonds voor zorgaanbieders,  lagere vergoedingen aanbieden dan vastgesteld door de Nederlandse Zorgautoriteit en de onlangs aangekondigde korting vanuit zorgkantoren voor langdurige zorg. Zeker kleinere zorgaanbieders zoals bijvoorbeeld zelfstandig gevestigde psychologen zijn daarbij geen partij voor de macht van de verzekeraars. Het lijkt alsof de benodigde kostenbesparingen naar beneden in de keten geduwd wordt, wat overigens leidt tot verschraling van de zorg.

Weinig respect

Prof. dr. Pauline Meurs heeft over de voorgenomen korting van de zorgkantoren een artikel geschreven in het FD op 30 september jl. Zo schrijft zij onder andere: “Eenzijdig de regels veranderen, vervolgens roepen dat er wel degelijk overleg is, en intussen wel 1 november 2020 afkondigen als deadline voor het indienen van de gevraagde plannen, getuigt van weinig respect voor de sector en voor mensen die het betreft.” Inmiddels is de korting voor 2021 via een kort geding van de baan maar dit tekent wel het gebruik maken van macht.

Ook binnen de GGZ komt steeds meer weerstand. Op 16 november jl. kwam in het nieuws dat de grootste GGZ instelling van Nederland, de Parnassia Groep, geen zorg meer zal verlenen als die boven de afgesproken omzetplafonds komt en ook stopt met zorg als die niet kostendekkend is. Dat is echter niet omdat deze instelling het belang van de client niet voorop stelt. Maar behandelen boven het omzetplafond betekent dat de zorgverzekeraar de vergoeding terugvordert terwijl het werk wel is uitgevoerd. En er uiteraard kosten zijn gemaakt. Ook bij veel zelfstandig gevestigde psychologen zijn de afgelopen jaren soms tienduizenden euro’s teruggevorderd door zorgverzekeraars voor werk wat zij wel hebben uitgevoerd. Zij hadden een client moeten doorverwijzen naar een collega. Maar een zorgverlener is bezig met de client en niet primair met de administratie of een omzetplafond. Als je een omzetplafond wilt instellen, zou ik me een samenwerking kunnen voorstellen tussen zorgaanbieder en verzekeraar om samen te zorgen dat er een signaalfunctie komt bij dreigende overschrijding van het omzetplafond. Maar die is er niet. De terugvorderingen komen pas 1,5 tot 2 jaar later. Alle verantwoordelijk wordt hierbij op basis van macht doorgeschoven in de keten. Ook hier zien we geen professionele samenwerking maar het afdwingen van zaken door de partij met de meeste invloed. Dit staat m.i. volledig los van de vraag of een bepaalde maatregel legitiem is of wellicht zelfs goed te verdedigen. Waar het hier om gaat is een goede afweging van de belangen van alle spelers in de keten.

Belangen

Binnen een samenwerking zijn er altijd belangen. Dat is ook volstrekt normaal en zou veel meer de start moeten zijn van de samenwerking dan dat dit nu het geval is. Maak al deze belangen transparant en kijk dan naar de gezamenlijke doelen. Wanneer dit onvoldoende gebeurt, dan zorgt dit voor polarisering en uiteindelijk slechts gaan voor het eigenbelang. En dan is de opmerking “het gaat ons altijd om het belang van de client” slechts voor de bühne, hoe vervelend dat ook klinkt. Natuurlijk zal ook de zorgverzekeraar haar cliënten zo goed mogelijk van zorg willen voorzien. Maar daarnaast hebben zij ook een verantwoordelijkheid om de kosten te beheersen. Natuurlijk wil een zorgaanbieder ook wel administratie doen. Maar niet zoveel dat de zorgverlening in de knel komt. Het helpen van de client zal altijd voorop staan, want daarom hebben ze veelal voor dit vak gekozen. Begrip voor beide standpunten wordt alleen bereikt als er sprake is van professionele samenwerking en zal nooit gerealiseerd worden met sturing vanuit macht en het opleggen van verplichtingen.

Want in de onderstroom spelen die eigen belangen wel degelijk een rol en hebben ze ook invloed op ons gedrag. Laten we om mee te beginnen het begrip “Eigenbelang” nu eens vervangen door “Welbegrepen Eigenbelang”. Het begrip van eigenbelang richt zich dan vooral op het feit dat er ook andere belangen zijn dan die van jezelf. En dat je daar, zonder je eigenbelang uit het oog te verliezen, rekening mee houdt. Op die manier wordt het veel eerder geaccepteerd wanneer je jouw belangen op tafel legt omdat de ander weet dat je ook rekening houdt met de belangen van hem of haar. Als er dan vanuit het principe “het belang van de client staat voorop” wordt verder gepraat, dan krijgt deze uitdrukking ook weer de waarde die het verdient.

Samenwerken is een kerncompetentie

Het wordt tijd dat we het woord “samenwerken” weer de betekenis geven die het hoort te hebben! Samenwerken gaat niet vanzelf alleen maar omdat we het meer dan 9 miljoen keer roepen. Het is een samenspel tussen alle partijen. En dat betekent dat we van professioneel samenwerken een kerncompetentie moeten maken. Alleen dan wordt samenwerken ook betekenisvol.